Dienst Erfgoedrecycling: maart 2014

Duitse helm en profil

Case 04: lot Duitse Helmen (BoVo).

Heden is aan ons overgedragen een lot van 3 Duitse helmen uit BoVo context. De helmen zijn achtergebleven na archeologische werkzaamheden met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog. De archeologen wilden na afronden van metaaldetectie werk de helmen niet meenemen als studieobject omdat ze dit 'te modern' vonden en men twijfelde aan de wetenschappelijke waarde. Ze zijn daardoor op de werkplek achtergelaten en door de Dienst verzameld.

Naast de Duitse helmen zijn ook nog een mogelijk Engelse helm en een helm die een beetje lijkt op een Frans model uit de Eerste Wereldoorlog. Het exacte type is ons niet bekend.

De helmen zijn in erg goede staat. Ze bezitten allemaal nog een volledig binnenwerk, wat na zoveel jaren meestal een zeldzaamheid is. Ze bevatten alleen wat sporen van zand en klei en krassen van gebruik. Desondanks zijn ze niet meer inzetbaar en kunnen niet meer worden gedragen.

Achtergrond

De helmen zijn alle gestempeld met met een code die het productiejaar en fabrikant geeft. De Duitse helmen zijn geproduceerd door 'Schubert Germany'. Een andere helm van het merk 'Protector' en de laatste helm is geproduceerd door 'MSA'.

Een BoVo

De helmen zijn afkomstig uit BoVo (BodemVorser) context, wat betekent dat deze helmen daadwerkelijk zijn gedragen bij de uitvoering van archeologisch onderzoek, in dit geval op commerciële basis. De foto rechts toont een van de BoVo's die bij het onderzoek betrokken was.

Commercieel archeologisch onderzoek bestaat pas effectief sinds ongeveer het jaar 1998. Daarvoor was archeologisch onderzoek hoofdzakelijk het domein van de universitaire wetenschap en de Archeologische Werkgroep Nederland (AWN) die beiden in de praktijk nauwelijks onder het bereik van de Arbowet vielen. Vanaf 1998 veranderde dit natuurlijk en moesten ook archeologen steeds strikter voldoen aan Arbonormen. Bijzonder is nu dat het productie jaar van de MSA helm 1997 is. Dit maakt het op dit moment de vroegst bekende bouwhelm uit de commerciële archeologie! (En mogelijk de gehele Nederlandse archeologie! Eerder helmen zijn de Dienst niet bekend, vragen hierover zijn gesteld aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.) De lot helmen is daarmee in zekere zin uniek. Een bijkomende bijzonderheid is dat de deze helm naar huidige Arbomaatstaven maar liefst 14 jaar over de houdbaarheidsdatum is voor veilig gebruik! Hij mag dus al sinds 2000 niet meer worden gebruikt bij werkzaamheden. Desondanks was de helm tot deze maand nog altijd in gebruik en ruikt niet al te fris.

De andere helmen zijn ook gedateerd, maar veel jonger (2007 en 2008; zie foto's).

Duitse helmen in de archeologie

In principe worden in de archeologie alle typen standaardhelmen gebruikt die ook bij werkzaamheden in de bouw voorkomen: ze hoeven dus niet perse Duits te zijn, maar uit wetenschappelijk onderzoek is bekend is dat sommige archeologen sinds ongeveer 2008 een opmerkelijke voorkeur hebben voor specifiek Duitse helmen.

Beknopt onderzoek met Google maakt verder duidelijk dat er waarschijnlijk tientallen modellen helmen in omloop zijn in Nederland: er werden in enkele minuten 15 duidelijk verschillende typen onderscheiden. Een grote aanbieder van veiligheidsmiddelen biedt op de eigen website al 10 verschillende modellen aan. Een complete archeologisch verantwoorde typologie van helmen ontbreekt vooralsnog. De conclusie van is dus weer eens dat archeologen alles weten van Romeinse helmen, maar niks van hun eigen helmen.

Erfgoedstatus

De helm is het jongste object dat de Dienst Erfgoedrecycling in behandeling neemt. Net als in de archeologie is leeftijd geen criterium voor de Dienst om erfgoed wel of niet aan te nemen. De zinnen over de 50 jaar grens zijn immer in 2012 geschrapt uit de Monumentenwet, waarmee er veel meer ruimte ontstaat om zaken al dan niet als monumentaal aan te merken. Niet alleen komen nu ook jongere objecten in aanmerking - zoals bijvoorbeeld erfgoed uit de Koude Oorlog, of het erfgoed van rampen in de vastgoedsector zoals de bekende 'Vinex wijk' waarvan binnenkort de eerste museaal beschermde status verkrijgt om ook jongeren ook in 2030 te kunnen laten zien hoe vreselijk het verleden was - maar ook komen oudere objecten minder automatisch in aanmerking om monument te worden.

Onze verwachting is dan ook dat de Dienst het in de komende jaren zeer druk krijgt met het verschroten van de inventaris van provinciaal archeologische depots, en het recyclen van hunebedden in Drenthe tot steenslag voor snelwegen en om plaats te maken voor broodnodige goedkope huurwoningen.

Blijft de vraag staan of er in het geval van deze Duitse helmen sprake is van erfgoed. Hiervoor moet er een vorm van overerving aanwezig zijn, zoals het woord erf-goed verondersteld. Er moet iets worden overgedragen door, met, of via het object, als representant of symbool van enige vorm van (substantiële) waarde. Het gegeven dat het hier mogelijk de oudste, of langst in gebruik zijnde helm uit de commerciële archeologie betreft kan een waarde uitdrukken, net als de achtergrond dat deze helmen (letterlijk) het bloed, zweet en tranen bevatten van de mooie en vreselijke kanten van het werk in de archeologie. De Dienst zal de waarden verder onderzoeken, evenals de kansen van een eventueel herplaatsingstraject. Als eerste stap zal een advertentie worden geplaatst op Marktplaats voor de primaire peiling: http://link.marktplaats.nl/m794004784

Evaluatie

29 mei 2014: De Marktplaats advertentie heeft twee rondes uitgestaan en werd in de eerste week al meer dan 500 keer bekeken. Dit om maar aan te geven dat dit tot nu toe de meest succesvolle herplaatsingscampagne is van de Dienst, qua publieksbereik. Na de eerste verlenging trok de advertentie minder aandacht, maar in totaal bezochten 910 mensen de advertentie. Duitse helmen zijn blijkbaar populair!

Een aantal lezers mailde de Dienst direct om hun interesse aan te geven en vroeg wat de helmen moesten kosten en of er foto's. Daarbij bestond bij de Dienst wel de indruk dat deze mensen niet op de webpagina gekeken hadden, want hieronder staan de foto's immers weergegeven. De mensen die wél op de weblink gekeken hadden en die de moeite namen te mailen reageerden vreemd genoeg met 'Haha' of 'Zeker een grap, het moet niet gekker worden.'

In juni 2014 was de advertentie meer dan 900 keer bekeken. Geen van de geïnteresseerden heeft uiteindelijk een serieus bod gedaan, wat bij de Dienst tot de conclusie heeft geleid dat de helmen niet herplaatsbaar zijn noch in aanmerking komen voor erfgoedrecycling. De helmen zullen dus op basis van de waarde van hun materialen worden verschroot.

12 december 2015: Case closed. De helmen zijn gerecycled.