Deze maand zal de Dienst haar rol vervullen ten aanzien van het vervallen van een groot aantal graven op de Algemene Begraafplaats in Wageningen, in de provincie Gelderland. De Dienst onderzoekt of hier sprake is van erfgoed en welke rol erfgoedrecycling heeft in relatie tot de omgang met de materiële resten van een graf en een mensenleven.
1.1 Introductie
Op basis van eigen veld- en bureauonderzoek voorafgaand aan het recyclingstraject komt de Dienst tot een aantal eerste observaties en gedachten. Onze telling wijst uit dat 149 graven op 12 september 2014 in één keer vervallen. Op de meeste graven is een grafsteen aanwezig met namen van de aldaar begraven personen. Bij sommige graven is de steen reeds verwijderd, waardoor niet meer te zien is wie er ligt.De Dienst stelt zich de volgende vragen:
- Wat is betekenis van het grafrecht in relatie tot erfgoedwaarde? In het grafrecht staan de algemeen geldende bepalingen rond de omgang met graven en stoffelijke resten.
- Welke andere emotionele, fincanciële of andere mogelijke waarden zijn er in het geding zijn bij een graf en het vervallen daarvan?
- Hoe verhoudt de feitelijke omgang met de materiële resten van het graf - of een mensenleven - zich ten opzichte van de bovengenoemde waarden?
1.2 Survey
In de maand augustus heeft de Dienst alle te vervallen graven in kaart gebracht. Bij de ingang van de Algemene Begraafplaats hangt een plattegrond met alle grafvakken en grafnummers. Door deze kaart vooraf te fotograferen en digitaal te georefereren op een tablet was mogelijk om tijdens de inventarisatie met GPS over de begraafplaats te navigeren. Dit was nog niet voldoende voor een succesvolle inventarisatie, want om exact bij te houden voor welk grafnummer we stonden waren geprinte detailkaarten onmisbaar. Ook was het nodig om met pen de gelopen route bij te houden, omdat de medewerkers anders snel het overzicht kwijt raakten. Aangezien alle graven die gaan vervallen met een bordje zijn gemarkeerd, was het eenvoudig deze op te sporen. Onwillekeurig vroegen de medewerkers van de Dienst zich direct af of het verplaatsen van een bordje naar een naburig graf direct vreselijke gevolgen zou hebben bij de aanstaande ruiming van de stenen, of het graf. Daarover later meer.Niet eenvoudig
Toch bleek het soms niet eenvoudig het juiste nummer bij een graf te vinden. De kaart die was aangebracht bij de ingang, bleek geen feitelijke kaart van de begraafplaats te zijn, maar gebaseerd op hoe graven oorspronkelijk waren geplanned bij het ontwerp aan het bureau (van de architect?) Zo zijn op de kaart per vak bijvoorbeeld grafnummers 1 tot en met 1000 ingetekend in de grafvakjes, maar in het veld blijken lang niet alle graven aanwezig, met soms grote gevolgen voor vindbaarheid van het juiste graf. De volgorde van de nummering wekt de schijn dat deze niet door de architect is ingevuld, maar in - mogelijk meerdere- latere fase en opnieuw gebaseerd was op de niet-feitelijke kaart, wat ook weer vertekening geeft in het veld. Zo liggen paden soms op precies de verkeerde plek van waar men ze volgens de kaartnummering intuïtief zou verwachten. Deze aannamen vragen om nader onderzoek.
Soms kwam het voor dat in een lange rij graven de eerste op de kaart ingeplande grafplaats niet in gebruik was. Mogelijk wilde niemand op de eerste plek in de rij begraven worden, of is het eerste graf al eens vervallen en geruimd. Door de kaart te vergelijken met de realiteit was dan te zien dat gravenrij niet op de aangegeven plek begon, maar bijvoorbeeld één of twee plaatsen later. Het gevolg was dat de medewerker van de Dienst gemakkelijk fouten maakte in de nummering. Bij het tellen gaf de medewerker dan het eerste graf in rij onjuist nummer 1, omdat in het veld niet makkelijk te zien was dat dit eerste graf in feite graf 2 was op de kaart. Deze fout herhaalde zich dan bij het tellen de gehele rij. Pas aan het eind van de rij kwam de medewerker dan soms tot de conclusie dat er iets niet klopte, en van sommige graven weten we nog steeds niet zeker of ze van ons het juiste nummer hebben gekregen. Deze problematiek onstaat alleen als men in het veld een graf probeert te vinden op basis van het grafnummer alleen: de Dienst is nieuwsgierig hoe de beheerders dit doen, maar we veronderstellen dat het ook hen alleen kan lukken het juist graf te vinden doordat zij beschikken over een lijst, waarin ook de personen staan aangegeven per locatie, zodat elke grafplek niet alleen gevonden kan worden op basis van nummer, maar ook door te kijken naar de naastliggende personen. Het mysterie van de nummerstenen
Een andere reden voor vergissingen tijdens de inventarisatie was dat in sommige vakken het grafnummer met een kleine losse steen was aangebracht aan een zijde naast het graf ter grote van een baksteen. Omdat de ruimte beperkt was, lag de nummersteen dus effectief tussen twee graven in een ruimte nauwelijks breder is dan de nummersteen zelf. Hierdoor was niet meteen zichtbaar of de nummersteen bij het linker, of het rechter graf hoorde. Soms wisselde de positie van de stenen binnen één rij graven van de linkerzijde zijde na een onderbreking - van bijvoorbeeld een paar geruimde graven- naar de rechterzijde. Soms leek bovendien of iemand zich deze verwarring had gerealiseerd en een aantal stenen op rij bewust had verplaatst, zodat het een beter leek te kloppen. Echter, aan het einde van zo'n rijtje verplaatste stenen lagen er dan soms ofwel 2 boven op elkaar, of lag helemaal geen nummersteen, alsof de goede bedoelingen waren gestrand in de gedachte "Nu weet ik het ook niet meer". In sommige rijen kwamen onze medewerkers tevens door te tellen tot de conclusie dat de eerste grafplaats niet was gebruikt, waardoor mogelijk alle graven in die rij anders genummerd waren dan op de kaart stond. Opnieuw vroegen wij ons af of dit bij het onderhoud en administratie van de graven geen problemen kan geven.
Voor een overzichtskaart van alle te vervallen graven zie de figuur hieronder.
 |
| Alle graven die zijn aangegeven met een rode stip vervallen op 12 september. Klik op de afbeelding voor een grotere versie. |
